|
|
 Nowożytny strop drewniany z kamienicy przy ul. Długiej 9 w Bydgoszczy |
W źródłach pisanych ul. Długa wzmiankowana jest od poł. XVI wieku. W 1559 i 1561 r. występuje jako „longa platea” i „longa platea civili” [1].
Była to główna oś komunikacyjna miasta prowadząca od Bramy Kujawskiej na wschodzie do Bramy Poznańskiej na zachodzie.
Dostępne do badań archiwalia zezwalają na ogólne określenie charakteru jej zabudowy. Prócz domów i domostw, wymieniane są stojące przy niej kamienice.
W 1599 r jako właściciel domu „in longa platea” występuje Jakub Borzyszewski [2]. W 1615 r w testamencie Justyny Lorkowskiej, właścicielki m.in. dwóch kamienic i spichlerzy, jako jej własność wpisano „kamienica narożna przy Długi ulicy” [3]. W tymże roku wzmiankowana jest również pod nazwą „longa platea” i „platea guo at longam” [4]. W 1617 r kończy się sprawa spadkowa, w kwestii przejęcia domu przy ul. Długiej, przez spadkobierców zmarłego szewca i zarazem obywatela bydgoskiego, Wawrzyńca Rapatki. Tegoż roku, przy okazji transakcji sprzedaży domu, pomiędzy Bogurskim a Robertem Illercem, chirurgiem, lokalizację jego określono „in platea longa ... inter domos lapideas”. Wcześniej, w 1602 r w testamencie mieszczanina Andrzeja Chirurga, wzmiankowany był prawdopodobnie ten sam dom, zlokalizowany przy „longa platea inter domum Lapideam Mattia Kostrzyński i Andrea Bogurski” [5]. Od 1774 r określenie „platea longa” zastępuje nazwa Lange Gasse. W latach 1800-1816 jest nazywana Langestrasse, a w okresie 1840-1920 r Friedrichstrasse [6]. Dotychczas nie poddano badaniom archeologiczno-architektonicznym istniejącej mieszkalnej murowanej zabudowy na terenie Starego Miasta w Bydgoszczy, celem określenia czasu jej powstania [7]. Wyniki prowadzonych na obszarze Starego Miasta ratowniczych badań archeologicznych o najstarszej mieszkalnej zabudowie murowanej informują sporadycznie. Fragmenty konstrukcji ceglanych datowanych na II poł. XIV?-XVI wiek odkryto przy ul. Jezuickiej (stan. 15). Z kolei przy ul. Jana Kazimierza 5/ Długa 52 (stan. 14) i Zaułek (stan. 336), zarejestrowano relikty zabudowy murowanej datowane na XVI –XVIII w, w tym fragmenty piwnic. Fundamenty związane z zabudową XVII w. odsłonięto przy ul. Pod Blankami (stan. 333) [8] i Jezuickiej 5. W 1593 r wybudowano murowany, podpiwniczony budynek przy dzisiejszej ul. Farnej, po którym zachowała się kamienna tablica z datą określającą moment jego zniesienia [9]. Na XVI wiek datuje się również zachowane mury kamienicy przy ul. Jezuickiej 410.
Czas powstawania murowanej zabudowy można więc określać wyłącznie na podstawie zachowanych tekstów źródłowych. Wzmianki o kamienicach z poł. XVI wieku pozwalają odnieść jej początek co najmniej do tego czasu11. Z 1546 r pochodzi przywilej króla Zygmunta I, na mocy którego lekarz bydgoski doktor Jan Jaktorowski, zwolniony zostaje
od wszelkich podatków i ciężarów wynikających z posiadania kamienicy w Bydgoszczy [12]. W I poł. XVI w miasto pustoszą liczne pożary. Po pożarze z 1547 r mieszczanie prócz zwolnień podatkowych od króla, otrzymali zezwolenie na wyrąb drzewa w lasach królewskich, niezbędnego do odbudowy zniszczonych domów. Wydany w tymże roku mandat królewski nakazywał budowę murowanych budynków [13]. Mając na uwadze zachowane wpisy, różnicujące charakter wzmiankowanej zabudowy mieszkalnej na chałupy, domostwa, domy i kamienice, te ostatnie moglibyśmy uznać za obiekty murowane. Jak dotychczas badania archeologiczne nie wykazały istnienia murowanej zabudowy dla wieku XIV i XV.
Dominującym surowcem wykorzystywanym wówczas do wznoszenia budynków mieszkalnych i gospodarczych było drewno, a w przypadku obiektów szachulcowych, łączone z gliną i sieczką. Zachowane wpisy z końca XVI i początku XVII w dotyczące sporów o wspólnie wznoszone przez sąsiadów mury domów na granicach działek i związane z tym rozliczenia finansowe pomiędzy nimi, jak również wzmianki o dostawach cegieł na budowę i obdukcje budowy domów, świadczą o ożywionej w tym czasie działalności budowlanej [14]. W 1585 r mieszczka Agnieszka Marciszkowa w testamencie zeznała, że „mam na domie na długi uliczy, com przebudowała, trzysta złotych polskich, które odkazuję na dzieci ...”. Mieszczanin Grzegorz Graca w 1591 r legował dług w wysokości 15 zł, „który mam ..., a to z ugody względem ściany murowanej, którą sam swym kosztem zbudował...”. W 1596 r mieszczanin Piotr Miodek, kowal zadysponował co kto ma dostać po śmierci jego, „z którą ścianej murowany kamienicy w którą leży. ...
Gościniec swój podle Cegielnicy leżący przedać i pieniądze zań wzięte, mają iść opiekuny na kamienicy”. Mieszczanin Stanisław Panek, miał na kamienicy w Rynku sumę pewną mu należną, a to względem jej przebudowania. W 1606 r dokonano transakcji kupna kamienicy stojącej w ul. Kościelnej. Od „Wojciecha Ostrowskiego na łożu choro
leżącego, jednak dobrego baczenia będącego, słyszeli, że w ten czas beł w kamienicy szlachetnego Wojciecha Kosmuskiego, gdy synowie jego, szlachetny Marcin Kosmuski
z wyżi mianowanym Danielem Hertwichem, contract między sobą z strony kupna kamienicy w kościelnej ulicy stojącej spisali beli, przy którym spisaniu tego contractu Marcin Kosmuski Danielowi oblacał beł do tej kamienicy ... dodać, to jest cegły w miejski cegielnicy zapłacony 3 tysiące, ... okna szklane dać”. W 1609 r wdowa po zmarłym Krzysztofie, złotniku, w domu przy ul. Długiej leżącym zeznała, „od nieboszczyka męża swego Krzysztofa Złotnika 50 zł pol., które beły jej zapisane ..., onych część jedną na budowanie kamieniczki w Rynku podle Pana Orłowity stojącej, gdy bela zgorzała ... obroczeła. Nadto siostrze swej rodzonej Dorocie 7 zł polskich jest winna zeznała. Te na poprawę sklepiku w kamienicy w Rynku stojącej wydała” [15]. Zebrane przez Z. Guldona transakcje obrotu nieruchomościami w latach 1619-1622, zawierają 22 wzmianki odnoszące się do ul. Długiej. W połowie z nich, prócz pustych placów, domów drewnianych, domów i zrujnowanego browaru, wymieniane są kamienice.
Łącznie w 11 wzmiankach wymieniono bezpośrednio, jako obiekt sprzedaży lub pośrednio, w formie opisu usytuowania danego placu czy domu, graniczącego z określoną kamienicą lub kamienicami, 18 kamienic [16]. Co najmniej 12 kolejnych transakcji kupna i sprzedaży nieruchomości odnosi się do ul. Długiej z lat 1615-1618 [17].
Kamienice, także licznie wspominają źródła z lat 1623-1625 [18]. W 1623 r w trakcie podziału spadku pomiędzy krewnymi zmarłego mieszczanina Jana Sztywe, kamienicę stojącą „w Długiej ulicy” wyceniono na tysiąc dwieście złotych. Kolejne wpisy informują m.in. o wspólnym budowaniu ściany murowanej kamienicy, której koszt murarze oszacowali na 360 zł, drugim zaś razem wydatek względem jej wybudowania wyniósł 400 zł i kilka beczek piwa, oraz planowaniu robót budowlanych i obdukcji ruiny kamienicy
nieboszczyka Kaspra Złotnika w Rynku stojącej [19]. Z 1625 r pochodzi kolejna informacja o funkcjonującej pod miastem cegielnicy oraz wzmiankowany jest strycharz miejski
Maciej [20]. Kolejne kamienice wzmiankowane są w latach 50-tych XVII w. Testament z 1657 r wspomina o dwóch kamienicach należących do mieszczki Gertrudy Figaski.
Wśród swych zobowiązań wymieniła cegły, które pożyczył jej mąż nieboszczyk. Z kolejnego wpisu, dotyczącego zastawu kamienicy w sumie 400 zł dowiadujemy się, iż właścicielem jednej z kamienic przy ul Długiej był pełniący wówczas obowiązki landwójta, mieszczanin Wojciech Łochowski [21].
Brak wspomnianych powyżej badań nie pozwala obecnie na dokładne określenie, które z istniejących dziś piwnic, mogły powstać w XVI wieku. Źródła pisane sporadycznie tylko wspominają o piwnicach. O istnieniu piwnic dowiadujemy się z inwentarza zmarłej w 1612 r Elżbiety Więczławki W trakcie jego sporządzania odnotowano obecność - „w piwnicy 2 cebry. Lej 1. Beczek piwnych 7 a osma w domu” [22]. Wcześniej, w 1598 r zapisano darowiznę piwnicy wraz z wydzierżawieniem jej, na rzecz szpitala w. Stanisława[23]. W 1599 i 1600 r odnotowano sprawę dzierżawy piwnicy ratuszowej za sumę 13 florenów oraz scedowanie praw do innej piwnicy [24]. W inwentarzu budy kramarskiej z 1623 r stojącej przed ratuszem, opisano piwnicę, zapewne o ścianach murowanych, bez sklepienia, „tylko u wierzchu balami położona, które pogniły i drugie powypadały” [25]. Tegoż roku opisano w trakcie szacowania i inwentaryzowania dóbr dłużnika przez wierzyciela zawartość piwnicy przy ul. Kościelnej („platea Ecclesiastica”) oraz wzmiankowano piwnicę w domu przy ul. Długiej. Piwnicę posiadał również jeden z domów usytuowanych w Rynku – „w sieni piwnica załamana i do szczytu zarzucona” [26].
Ryc. 1. Lokalizacja Długiej 9 na fragmencie planu Gretha z 1774 r.
|
|
|
